Խոշոր եղջերավոր կենդանիների բուծմամբ զբաղվողների՝ ֆերմերներ, գյուղացիներ, շրջանակում լայն կիրառում են ստացել «անեղջյուր», «անկոտոշ», «եղջերատված» կենդանի և այլ տերմիններ։

Եղջերատման տեխնոլոգիան Հայաստանի Հանրապետությունում սկսել են կիրառել 2004 թվականից։ Այն լայնամածավալ գործածում ստացավ ՔԱՐԴ Ագրոսերվիսի մասնագիտական խմբի ուսուցողական և հետևողական ծրագրի իրականացումից հետո, որը մեկնարկվել է 2006 թվականին։

Այսօր Հայաստանում խոշոր եղջերավոր կենդանիների եղջերատման տեխնոլոգիաի տիրապետմամբ իրենց մասնագիտական ծառայությունն են մատուցում 50-ից ավելի անասնաբույժներ, ֆերմերներ, իսկ եղջերատված խոշոր եղջերավորների գլխաքանակը գերազանցում է 7000-ը՝ տարեցտարի ավելացման միտումով։

Որտեղի՞ց է ծագել եղջերատման գաղափարը, ո՞րն է եղել նպատակը, ինչպիսի անասնաբուժական-անասնաբուծական հնարքներ են կիրառվում եղջերատման ժամանակ, կա՞ արդյոք դրա անհրաժեշտությունը առհասարակ…

Տավարաբուծության ոլորտում գիտական, տնտեսական տեսանկյունից գերհզոր երկրներում, ինչպիսիք են Ավստրալիան, Նոր Զելանդիան, ԱՄՆ-ը, Կանադան և մի շարք Եվրոպական երկրներ, կենդանիների եղջերատումը արդյունաբերական շահավետության տեսակետից արդարացված է ապացույցներով և տնտեսական հաշվարկներով և կիառվում է ավելի քան 35-40 տարի։

Ինչո՞ւ է խոշոր եղջերավոր կենդանիների եղջերատման կարևոր:

Եղջերավոր կենդանիների մոտ առկա է ագրեսիա, որը արտացոլվում է եղջերահարմամբ և տրավմատիզմի առաջացմամբ։

Բազմաթիվ երկրներում եղջերահարման հետևանքով մարդկային մահացության դեպքեր են արձանագրվել, հատկապես սպասարկող անձնակազմի և ֆերմերների շարքերում։

Եղջերահարումից վնասվում է կենդանիների մաշկը, կուրծը, աչքերը, եղջյուրները. դրանք պատճառ են դառնում հղի կենդանիների վիժման և այլնի, ինչը մեծ վնաս է տնտեսության համար։

Եղջյուրավոր կենդանիների նախիրների մեջ առավել ցայտուն է կենդանիների հիերարխիկ բնազդը, այսինքն՝ ավելի մեծ, հզոր եղջրավոր կենդանին, ֆիզիկական ճնշումից բացի, սթրեսի մեջ է պահում նախրում գտնվող մյուս կենդանիներին, որն էլ անմիջականորեն անդրադառնում է կենդանու մթերատվության նվազման վրա։

Եղջերավոր կենդանիների տեղափոխումը տրանսպորտով դառնում է ռիսկային, իսկ վնասվածքներից խուսափելը՝ գրեթե անհնարին։

ժամանակակից տեխնոլոգիաներով կահավորված անասնաշենքերում եղջերավոր կենդանին մեծ խնդիր է ֆերմայի կառավարման հարցում։ Պահանջվում է ավելի շատ տարածք կապովի պահվածք իրականացնելու համար: Եղջյուրները խոչընդոտ են հանդիսանում նաև հատակային՝ անկապ բոքսային պահվածքով կերակրման տեխնոլոգիայի համար։

Ինչո՞ւ են ֆերմերները խուսափում եղջերատել իրենց կենդանիներին.

Ըստ ավանդական մտածելակերպի՝ կովը պետք է ունենա եղջյուր։

Անեղջյուր կենդանու մոտ դժվար է որոշել տարիքը, որը իրականացվում է ըստ եղջյուրի վրա առաջացած կալցիումային օղակների։

Հեռագնա արոտներում եղջուրները հնարավորություն են տալիս կովերին պաշտպանվել գայլերից և այլն։

Իհարկե, վերը նշված բոլոր պատճառաբանություններն ունեն իրենց արդարացված հանգամանքները, սակայն պետք է հասկանալ, որ ամբողջ աշխարհում առկա են այս քննարկումները։ Այնուամենայնիվ, եղջերատումը ընդունված կարգ է անասնաբուծության և ֆերմաների կառավարման գործընթացում։

Ավելին.

Եղջերատված նախիրներում կամ ֆերմաներում զգալիորեն նվազեցված է աշխատողներին, ձիերին, շներին և այլ կենդանիներին սպառնացող վտանգը ակնկալվող վնասվածքներից։

Կենդանու տարիքը կարելի է որոշել ոչ միայն եղջյուրներով, այլև ատամնաշարով։

Վերջին տարիներին լայն կիրառում է ստացել էլեկտրական հովիվների օգտագործումը, որը հնարավորություն է տալիս ռացիոնալ կառավարել արոտները, ինչպես նաև հեռագնա արոտներում ապահովվում է կենդանիների անվտանգությունը գիշատիչներից։

Համաշխարհային շուկայում տոհմային կենդանիների վաճառքը և տեղափոխությունը իրականացվում է միմիայն եղջերատված կենդանիներով, բացառությամբ որոշ մսատու ցեղատեսակների և էկզոտիկ նշանակության կենդանիների։

Աճուրդներում եղջերատված կենդանիները վաճառվում են ավելի բարձր գնով։

Մասնագիտական հոդվածները, եղած գրականությունը, ինչպես նաև տարիների սեփական փորձը վկայում են, որ խոշոր եղջերավոր կենդանիների եղջերատումը պետք է իրականացնել առավել վաղ տարիքում՝ 1-3 ամսական հասակում տարվա ոչ խոնավ, ցուրտ եղանակային պայմաններում, որը կնպաստի վիրահատական վերքերի արագ ապաքինմանը, կնվազեցնի հետվիրահատական բարդությունները։

Ինչպես է իրականացվում եղջերատումը.

Եղջերատումը միջին տևողության անասնաբուժական վիրահատական միջամտություն է, որը իրականացվում է՝

ա) քիմիական

բ) մեխանիկական կամ բուն վիրահատական եղանակով։

Ինչպես ցանկացած վիրահատական միջամտություն, այնպես էլ եղջերատումը ընթանում է ցավոտ, և մասնագետների խնդիրն է այն իրականացնել կենդանուն հնարավորինս լավ անզգայացնելուց հետո՝ վերջինիս ցավ և սթրես չպատճառելու համար։ Եղջերատման տեխնոլոգիան տարեցտարի բարելավվում է՝ իր մեջ ներգրավելով անասնաբուժական լավորակ և անվտանգ ցավազրկող դեղորայք։

Եղջերատման վիրահատական գործընթացի վերջնական արդյունքում կենդանին ցավազրկման միջոցով ազատվում է նոր գոյացող կամ արդեն բավականին զարգացած և ամուր եղջուրներից։ Լիատարիք կենդանիների եղջերատումը առավել երկարատև գործընթաց է, պահանջում է հմտություն, ավելի շատ գործիքներ, աշխատատար է և ծախսատար։ Ավելի նպատակահարմար է եղջերատումը իրագործել փոքր հասակում․ սա ավելի նախընտրելի է թե՛ տնտեսական և թե՛ ցավազրկման առումով։

Պատշաճ իրականացված եղջերատման արդյունքում կենդանու եղջյուրներն ամբողջ կյանքի ընթացքում իսպառ վերանում են։

Այսօր միջազգային մի շարք կենդանապաշտպան /ՄՀԲ, WWF, Կանաչների միջազգային միություն և այլն/ կառույցներում հետզհետե ավելի հաճախ է բարձրացվում կենդանիների բարեկեցության հարցը։ Այս ենթատեքստում կենդանիների եղջերատման գործընթացը դիտարկվում է որպես մարդու կողմից էթիկայի նորմերի «խախտում»՝ կենդանիներին ցավ պատճառելու և, ի վերջո, բնության կողմից կենդանուն բնական պաշտպանական միջոցից /եղջյուրից/ զրկելու պատճառով։

Այս ամենին համընթաց՝ անասնաբուծության և սելեկցիայի ոլորտի գիտնականների կողմից իրականացվում են բազմակողմանի սելեկցիոն աշխատանքներ, ինչի արդյունքում ստանում են կենդանիների անեղջյուր սերունդ։ Գենետիկական փոխանցունակության այս հատկանիշը հետզհետե սկսում է գերիշխել բուծարանային ցեղերի նախիրներում՝ մասնավորապես մսային ուղղվածությամբ, օրինակ՝ Անգուս ցեղում։

2014 թվականին Գերմանիայի Դաշնության Հաննովեր քաղաքում կազմակերպված ագրարային ցուցահանդեսում աշխարհահռչակ «Վորլդ Վայդ Սայըրս» կազմակերպությունը /WWS ԱՄՆ. զբաղվում է տոհմային աշխատանքներով և սերմնահեղուկի վաճառքով/ հայտարարեց, որ սելեկցիոն աշխատանքների արդյունքում գրանցել են Կարմիր հոլշտեյն կաթնային բուծարանային ցեղի ցլեր, որոնք ապահովում են միայն անեղջյուր սերունդ։

Ի վերջո, անեղջյուր ցեղերի սելեկցիոն աշխատանքների կողմ է կաթ և միս արտադրող ֆերմերների գերակշռող մեծամասնությունը. նրանք կողմնակից են բիզնես մտածելակերպին և մրցունակ ֆերմայի կառավարման գաղափարին։

Հեղինակ՝ Արման Օհանյան

ՔԱՐԴ ԱգրոՍերվիսի կենդանիների

անասնաբուժության և անասնաբուծության

 բաժնի ղեկավար